प्रसाद घरात शिरला पण त्याचा पडलेला चेहरा पाहून काहितरी वाईट घडलंय याची जाणीव प्राचीला झाली. घरात आल्याआल्या त्याला प्रश्न विचारुन दुखवण्यापेक्षा त्याचा चहा झाल्यावरच विचारु असं ठरवून ती आत गेली. प्रसाद जीव नसल्यासारखा सोफ्यावर पडून राहिला. दोन्ही हातांनी त्याने तोंड झाकून घेतलं. प्राचीने त्याच्यासाठी पाणी आणलं तेव्हाही तो तसाच बसून होता.“खुप थकल्यासारखे दिसताय. फँक्टरीत जास्त काम पुरलं का?” विचारायचं नाही असं ठरवूनही न रहावून प्राचीने विचारलं. “माझी नोकरी गेली. शेवटी कंपनीने आम्हांला काढून टाकलं” तो खचलेल्या आवाजात म्हणाला.“अरे देवा!” प्राचीला जबरदस्त धक्का बसला. तसं पाहिलं तर गेल्या सहा महिन्यापासून याचा अंदाज आला होताच. कोरोनामुळे कंपनीचं दिवाळं निघालं होतं. बऱ्याच कामगारांना अगोदरच डच्चू देण्यात आला होता. प्रसादसारख्या इंजीनियर्सचे तीन महिन्यांपासून पगार नव्हते. पण कोरोनाची लाट कमी झाली. वातावरण बऱ्यापैकी सुधारलं तेव्हा कंपनी परत एकदा व्यवस्थित चालायला लागेल अशी सर्वांची अपेक्षा होती.दुर्दैवाने तसं झालं नव्हतं. “तुम्ही थोडं फ्रेश व्हा. मी चहा करुन आणते. मग नंतर बोलू आपण” ती स्वतःला सावरत म्हणाली. तिने चहा करुन आणला तरी प्रसाद तसाच खुर्चीवर बसून होता. भविष्याच्या काळजीने त्याचा चेहरा पिळवटून गेला होता. बरोबरच होतं. या वयात आता नोकरी मिळणं अवघडच होतं. मुलं आता मोठी होणार होती. त्यांचे शिक्षणाचे खर्च, घराच्या कर्जाचे हफ्ते याचा मेळ बसवणं कठिण होऊन बसणार होतं. असलेली शिल्लक संपल्यानंतर पुढे काय हा मोठा यक्षप्रश्न उभा रहाणार होता. “थोडं तोंड धुवून घ्या. म्हणजे जरा बरं वाटेल” त्याला तसं बघून प्राची समजावत म्हणाली. तो नाईलाजाने उठला आणि तोंड धुवून आला. चहाचा एक घोट घेऊन त्याला बरं वाटलं खरं पण मनावरचं मळभ काही दुर झालं नाही. “काही काळजी करु नका. मिळेल दुसरी नोकरी” “नोकऱ्या काय अशा वाटेवर पडल्या आहेत का सहजासहजी मिळायला?” तो जरा जोरातच बोलला.त्याचा तो कठोर स्वर ऐकून ती दुखावली. पण त्याची मानसिक अवस्था ठिक नाहिये हे तिच्या लक्षात आलं. प्रत्युत्तर न देता ती चुप राहिली. त्याचा चहा झाल्यावर ती कप किचनमध्ये घेऊन आली तेव्हा तिच्या मनात शेकडो विचारांचं वादळ घोंघावत होतं. नोकरी नसलेला आणि घरी रिकामा बसलेला नवरा सांभाळणं किती कठिण असतं हे ती अनेक जणांकडून ऐकून होती. असे बेकार नवरे व्यसनांच्या आहारी जातात.त्यामुळे नंतर त्यांना काम करण्याची इच्छाच रहात नाही. असे नवरे समाजाच्या, नातेवाईकांच्या नजरेतून तर उतरतातच पण मुलंही आपल्या बापाचा तिरस्कार करतात. “देवा माझ्या नवऱ्याच्या बाबतीत असं होऊ देऊ नको रे. त्याला लवकरात लवकर दुसरी नोकरी लागू दे “तिने मनातल्या मनात प्रार्थना केली. ती जेव्हा लग्न करुन या घरात आली तेव्हा तीची नोकरी करण्याची खुप इच्छा होती. उच्चशिक्षित असल्यामुळे त्यावेळी प्रयत्न केला असता तर नोकरीही सहज मिळू शकली असती. तिने तो विषय एकदा प्रसाद आणि सासूजवळ काढलाही होता. पण “तू नोकरी करायला लागलीस की साहजिकच तुला वाटेल की नवरा आणि सासूने घरकामात मदत करावी. माझं ठिक आहे पण मी गेल्यावर प्रसादला तू कामाला लावशील. ते त्याला आणि मलाही सहन होणार नाही. आमच्या घराण्यात पुरुष घरकामाला हातही लावत नाहीत. तुझ्या सासऱ्यांनी कधी इकडची काडी तिकडे केली नाही आणि प्रसादलाही आम्ही करु दिली नाही. त्यामुळे नोकरीचा विचारही मनातून काढून टाक “असं तिच्या सासूने बजावून सांगितलं होतं.त्यादिवसानंतर तिने तोंडाला कुलूप लावून टाकलं होतं. प्रसादलाही तिने कोणतंही काम सांगितलं नव्हतं. घरातली कामं तर सोडाच पण भाजी आणणं, किराणा आणणं, लाईटबिल भरणं ही कामही तीच करायची. मुलं झाली पण मुलांना अंघोळ घालणं,त्यांना तयार करणं, त्यांना जेवू घालणं ही कामसुध्दा तिनं कधीही प्रसादला सांगितली नव्हती. तिच्या मनात सहज विचार आला. आज ती नोकरी करत असती तर प्रसादची नोकरी जाणं एवढ्या काळजीचा विषय बनलं नसतं.तिनं एक विषादाचा सुस्कारा सोडला. दुसऱ्या दिवसापासून प्रसादचं नोकरीसाठी भटकणं सुरु झालं. पण ती सोपी गोष्ट नव्हती.एकतर या शहरात इंडस्ट्रीज कमी होत्या. ज्या होत्या त्यांची परिस्थिती वाईट होती. घरदार सोडून पुण्यामुंबईकडे जाणं आणि तिथं कमी पगारावर नोकरी करणं जिकीरीचं होणार होतं. तरीसुद्धा जाँब पोर्टलवर तो जिथे शक्यता वाटत होती तिथे अर्ज पाठवत होता. पण कुठूनच काही जमत नव्हतं. पंधरा दिवस उलटून गेले, एक महिना झाला, दोन महिने उलटले तरी नोकरी मिळण्याची चिन्हं दिसत नव्हती. शिल्लक असलेल्या रकमेला हळूहळू पाय फुटू लागले होते. जास्तीत जास्त सहा महिने त्या रकमेत भागवता आलं असतं. मग मात्र अडचणींचे डोंगर उभे रहाणार होते. प्रसाद आता तालुक्याच्या गांवात, शेजारच्या जिल्ह्यातही नोकरी शोधू लागला. ओळखीच्या लोकांना, नातेवाईकांना त्याने त्याच्यासाठी नोकरी शोधण्याची विनवणी केली होती. पण सगळेच मदतीची आश्वासनं देतात, प्रत्यक्षात कुणीच मदत करत नाही हा अनुभव त्याला आता येऊ लागला होता. असाही आपल्यावर वाईट प्रसंग आले की काही नातेवाईकांना आसुरी आनंद होत असतो आणि शक्य असुनही ते मदत करण्याचं मुद्दामच टाळतात हे काय तो जाणून नव्हता? त्याची आता चीडचीड होऊ लागली होती. घरात असला की तो विनाकारणच मुलांवर खेकसायचा, चिडायचा. एकदा तर त्याने खेळताखेळता टीपाँयवरचा फ्लाँवरपाँट तोडला म्हणून छोट्या प्रवीणलाही खुप मारलं होतं. तेव्हापासून प्राची मुलांना त्याच्यासमोर जाऊ देत नव्हती. मुलंही त्याला घाबरुन रहात होती. प्राचीला स्वतःला त्याची भीती वाटत होती. कुठल्याही बोलण्यातून किंवा वागण्यातून त्याचा अपमान होणार नाही याचा ती कसोशीने प्रयत्न करत होती. पण थोडं जरी त्याच्याकडे दुर्लक्ष झालं की प्रसाद सगळ्या परिस्थितीचा राग प्राचीवर काढायचा. तिला वाटेल ते बोलायचा. एक दिवस तो बाहेरून आला तशी ती त्याला म्हणाली “अहो आज माझ्या मैत्रीणीचा फोन आला होता. तिच्या ओळखीच्या १० लोकांना सकाळ संध्याकाळ जेवणाचे डबे करुन हवेत. एका डब्याचे महिन्याला तीन हजार देणार आहेत. करुन देत जाऊ का?”“आईला विचारलंस?” “हो.त्या हो म्हणताहेत पण “‘मला आणि प्रसादला कोणतंही काम सांगायचं नाही ‘अशी अट त्यांनी घातलीये”“बरोबर. तू कर पण मला तरी काहिच काम सांगू नकोस. मी आधीच टेंशनमध्ये आहे. आणि ते डबे बिबे मी पोहचवणार नाही हं”“नाही. ते स्वतःच घ्यायला येणार आहेत” “आणि मला पैसेही मागू नकोस”“नाही. मी प्रत्येकाकडून पाचशे रुपये अँडव्हान्स मागून घेणार आहे”“मग ठिक आहे”दुसऱ्या दिवसापासून प्राचीची धावपळ सुरु झाली. मिळालेल्या अँडव्हान्समधून तिने तांदूळ, डाळी,गहू ,भाज्या आणल्या. सकाळी लवकर उठून डब्यांची तयारी, मुलांचे डबे, त्यांची तयारी करुन त्यांना शाळेत पाठवणं. सासुला आणि नवऱ्याला चहा नाष्टा करुन देणं या सगळ्यात सकाळ जाऊन दुपार कधी येते हे तिला समजेनासं झालं. संध्याकाळीही तेच व्हायचं. प्राचीच्या हाताला चव होती.पंधराच दिवसांनी १० डब्यांचे २० डबे झाले. तीचा दिवस आता प्रचंड धावपळीत जात होता. सासू आणि नवऱ्याची तिला थोडीशीही मदत होत नव्हती. पाचवीत जाणाऱ्या आपल्या मुलीला-प्रज्ञाला ती हाताशी धरुन निभावून नेत होती. महिन्याभरानंतर पहिल्या दहा डब्यांचे तीस हजार तिच्या हातात पडले तेव्हा तिला गहिवरुन आलं. प्रसादला तिची धावपळ, तिचे कष्ट याची थोडीफार जाणीव व्हायला लागली होती. रोज सकाळ संध्याकाळ २० डब्यांच्या ८० पोळ्या लाटणं सोपं काम नाही हे त्यालाही कळत होतं. तिला मदत करावी असं त्याला कधीकधी तीव्रतेने वाटून जायचं पण आईने केलेले संस्कार त्याला ती मदत करायला थांबवत होते. शिवाय ‘शेवटी झालाच ना बायकोचा…
