Category: Long Poems

आली हस्ता ची सर,हत्तीच्या सोंडेपरी !मना घालीत भीती,हस्त धुमाकूळ घाली! मेघ केव्हाचे दाटले,नभी दिसले काहूर !काळ्या काळ्या हत्तींचे,झुंड माजले दूरवर ! हस्ताचा पाऊस ,कधी करतो उन्माद!कधी खेळतो हदगा,मनी घेऊन आनंद! साऱ्या नक्षत्रात आहे,हस्ताचा मोठा तोरा !वनी येऊन खुशीत ,थाट दाखवितो मोरा! हस्ताचे पाणी भिजवी,रान आणि अंगण !मग येई कोजागिरी,फुलवे स्नेहाचे चांदणं!

अश्विनातली आज पौर्णिमा‌ नभी पूर्ण चंद्रवनी मनी भरला आनंद!शुभ्र चांदणे अवनीवरतीआनंद रजताची ही वृष्टीसागर अंतरी येई भरतीनभी पूर्ण चंद्रवनी मनी भरला आनंद..१.. अमृतचि चांदणे औषधीदुधात घ्यावे हे मिसळोनीसर्वांनी अजि घ्या रे पिऊनीनभी पूर्ण चंद्रवनी मनी भरला आनंद..२.. को ऽ जागर्ति को जागर्तिलक्ष्मी आली अवनीवरतीकरु प्रार्थना प्रसन्न हो तीनभी पूर्ण चंद्रवनी मनी भरला आनंद..३.. जागा सारे करा जागरालक्ष्मी पूजन स्तवनही कराविष्णु पत्नी ती ये घरा घरा‌ नभी पूर्ण चंद्रवनी मनी भरला आनंद..४..

शारदीय नवरात्रानंतर येणारी ही शरद ऋतूतील पौर्णिमा ही सर्व पौर्णिमांचा जणू हिरेजडित मुकुट आहे! पावसाचे चार महिने संपल्यानंतर शरदाचे सुखद चांदणे आणि पूर्ण चंद्रासह ही पौर्णिमा येते तेव्हा सर्वांच्याच मनात नवचैतन्याचे वारे वाहू लागतात. पौर्णिमेचा चंद्र बघता बघताच मनातले की तसं तर प्रत्येक मराठी महिन्यात येणारी पौर्णिमा ही नवीन काहीतरी घेऊन येते आणि असा विचार मनात येताच माझे मन चैत्री पौर्णिमे कडे वळले. चैत्र महिन्यात येणारी पौर्णिमा हा हनुमंताचा जन्मदिन आहे. बुद्धीमंत, शक्तिमान असा मारुती चैत्री पौर्णिमेला उगवत्या सूर्या बरोबरच जन्म घेतो आणि आपल्याला शक्तीची उपासना करण्यात प्रवृत्त करतो. चैत्रा नंतर वैशाखात सूर्याचे तापमान वाढू लागते आणि उन्हाचा चटका बसू लागतो. अशावेळी येणारी वैशाखी पौर्णिमा उत्तरेत पंजाब, दिल्ली या सारख्या भागात बैसाखी म्हणून साजरी होते. निसर्गात मिळणारी लिंबू ,कलिंगड, खरबूज यासारखी फळे व त्यांचे रस इथे मुबलक प्रमाणात वापरतात. त्यानंतर येणारी ज्येष्ठ पौर्णिमा आपल्याला निसर्गाकडे नेते. पावसाची सुरुवात होऊन सृष्टी हिरवीगार होण्याचा हा काळ! या दिवशी स्त्रियांच्या वडपोर्णिमा व्रताचे नाते आपल्याला निसर्गाशी एकरूप होण्यास शिकवते !आषाढी पौर्णिमा गुरुपौर्णिमा म्हणून साजरी केली जाते. आई, गुरुजन, ग्रंथ असो वा निसर्ग आपल्या गुरुस्थानी असणाऱ्या प्रत्येका प्रती आपला कृतज्ञ भाव व्यक्त करणारी ही आषाढातील पौर्णिमा! कधीकधी चंद्राचे दर्शनही होत नाही या पौर्णिमेला! तरीही ही पौर्णिमा आपल्या मनाला एका वेगळ्या भावविश्वात घेऊन जाते. श्रावणात येणार्या नारळी पौर्णिमेपासून पाऊस हळूहळू कमी होऊ लागतो. खवळलेला समुद्र शांत होऊन समुद्रावर कोळी लोकांना आपले व्यवहार करता यावे ,यासाठी समुद्राला नारळ अर्पण करून आपण आपली कृतज्ञता व्यक्त करतो!भाद्रपदात येणारे गौरी गणपतीचे सण साजरे करून येणारी भाद्रपद पौर्णिमा ही पुढे महालया चे दिवस सुरु करते. आपल्या पूर्वजांचे स्मरण या काळात केले जाते. या काळात पाऊस कमी होऊन पिके, भाजीपाला याची नवनिर्मिती दिसू लागते. अश्विन महिन्यातील कोजागिरी पौर्णिमा ही सर्व पौर्णिमांचा मुकुट मणी वाटतो मला! पाऊस संपल्याने सारी सृष्टी हिरवेगार झालेली! दिवाळीसारखा सण तोंडावर आल्याने सगळीकडे उत्साह भरलेला! आकाश निरभ्र होऊन चांदण्यांनी भरलेले तर त्यांचा सखा चंद्र, त्याच्या शांत, स्निग्ध प्रकाशाने सृष्टीला सौख्य देणारा! या दिवशी चंद्राला दुधाचा नैवेद्य दाखवून आपण जागरण करतो. या पौर्णिमेला नवान्न पौर्णिमा असेही म्हणतात. कारण नवीन भात आले असल्याने पौर्णिमेला खिरीचा नैवेद्य केला जातो. कार्तिक पौर्णिमा म्हणजे त्रिपुरी पौर्णिमा! संध्याकाळच्या शांत वातावरणात त्रिपुर लावून त्याची शोभा पहाण्याचा आनंद वेगळाच! त्रिपुरासुराचा वध केला तो हा दिवस म्हणून त्रिपुरी पौर्णिमेचे महत्व! आल्हाददायक वातावरणात येणारी मार्गशीर्ष पौर्णिमा!यापौर्णिमेचा चंद्र आकाराने थोडा मोठाच वाटतो. हळूहळू दिवस मोठा होत जाणार आणि रात्र लहान याची जाणीव करून देणारा! सर्व सृष्टीचे तारणहार ब्रह्मा, विष्णू आणि महेश यांचा दत्तावतार मार्गशीर्ष पौर्णिमेला होतो. माघी पौर्णिमेचे वैशिष्ट्य जाणवते ते माघ स्नानात! या काळात, तीर्थक्षेत्री नद्यांच्या काठी मोठे मोठे मेळे भरतात आणि लोक पवित्र नदी स्नानाचा आनंद घेतात! अशा तऱ्हेने वर्ष संपत येते आणि फाल्गुन पौर्णिमा येते. सर्व वाईट गोष्टींचे अग्नि समर्पण करून चांगल्याचा उदय व्हावा म्हणून होळी पेटवली जाते! यानंतर आपण पुन्हा नवीन वर्षाचे स्वागत करायला सज्ज होतो. हिंदू संस्कृतीत निसर्गातील पंचमहाभूतांचा संबंध आपण सणांशी जोडला आहे. पृथ्वी ,आप, तेज, वायु. आकाश या सर्वांशी निगडीत असे आपले सण वार आहेत. पौर्णिमा हे भरतीचे प्रतीक आहे.कोणताही आनंद हा पौर्णिमेच्या चंद्रासारखा भरभरून घेता आला पाहिजे! भरतीनंतर ओहोटी हा निसर्ग नियमच आहे. जसे पौर्णिमेनंतर पंधरा दिवसांनी येणारी अमावस्या! अमावस्या नंतर दुसऱ्याच दिवसापासून कलेकलेने चंद्रकला वाढताना आपल्याला दिसते. मनावर आलेली अमावस्येची काजळी दूर होत होत होत पौर्णिमे कडे वाटचाल चालू होते. आपलं जीवन हे असंच असतं!सुखदुःखाच्या चंद्रकला नी व्यापलेले! कधी दुःखाचे क्षण येतात पण त्यांची तीव्रता काळाबरोबर कमी कमी होत जाते आणि सुखाची पौर्णिमा दिसू लागते. पण कायमच पौर्णिमा राहिली तर तिचे काय महत्त्व! तसेच पूर्णत्व हेही कायमचे नसते!’ पूर्णत्वाच्या पलीकडे नष्टत्त्वाचे उभे कडे’ अशी एक उक्ती आहे. त्याप्रमाणे सुखदुःखाची भरती ओहोटी आयुष्यात येत राहते. पुर्ण चंद्राचे या भरती ओहोटीशी कायमचे नाते असते. असा हा पूर्ण चंद्र प्रत्येक पौर्णिमेला आपण बघतो पण निसर्गाच्या अत्युत्तम अविष्काराचा दिवस कोजागिरी ला आपण पहातो.या दिवशी चंद्रप्रकाशात आटीव दुधाचा नैवेद्य दाखवून दुधाचा आस्वाद घ्यावा.आणि चांदणी रात्र आपण आनंदात घालवू या असाच विचार कोजागिरी पौर्णिमा निमित्ताने मनात आला!

उत्तुंग भरारी तिचीनेत्र दिपून जातातस्वावलंबी पंख तिचेआकाशी झेप घेतात।। सांभाळते घर छाननोकरीतही रमतेसंचार सर्व क्षेत्रातउच्च पदी ती दिसते।। जिद्द चिकाटी कष्टातकधीच मागे नसतेप्रेम जिव्हाळा वात्सल्यमूर्तीरुप ती असते।। कर्तृत्वाचे भान तिलात्याग माया साहस तेशांत वृत्ती नित्य तरीझाशीवाली कधी होते।। फेड नाही उपकार तेधन्य नारी जीवनहीकर्तृत्वाला सलाम हासलाम मातृत्वाला ही।।

रंग पांढरा पावित्र्याचा,लेऊन आली जगी शारदा!नवरात्रीच्या रंगांमध्ये,रंगून जाती साऱ्या प्रमदा! जास्वंदीसह लाल रंगी,दुसऱ्या दिवशी देवी सजली!रक्तवर्णी हा सडा शिंपीत, मांगल्याची उधळण झाली! आकाशासम निळे वस्त्र ते,लेऊन आली तिसऱ्या दिवशी!व्यापून टाकी अंबर सारे,रूप देवीचे विशालाक्षी ! शेवंतीचा रंगही पिवळा,मोहक अन् उत्साही !चौथ्या दिवशी देवी येई,करुनी शृंगार तो शाही! चैतन्याचा रंग हिरवा,सृष्टीचा शालूच असे !नवरात्रीचा दिवस पाचवा,,सस्य शामल मूर्ती दिसे! राखाडी, करड्या, रंगाचे,वस्त्र तिचे गांभीर्य दाखवी!रूप देवीचे शांतगंभीर,सहाव्या दिवशी मन रमवी! वैराग्याचा रंग केशरी,खुलून दिसे देवीला!नवरात्रीचे रूप देखणे,उजळे सातव्या माळेला! प्रेमळ सात्विक रंग गुलाबी,वस्त्र शोभे लक्ष्मीला!अष्टमीच्या देवीचा हा,मंदिरी रात्री खेळ रंगला! उत्साहाचे प्रतिक जणू असे,रंग गडद जांभळा !अंबेच्या नवरात्री रंगी ,आनंद मिळे आम्हा आगळा ! नऊ दिवसाचे नवरात्र संपले,दहन करू दुष्ट रावणाचे !सीम्मोलंघन करुनी लुटुया,सोने आपट्याच्या पानाचे! दसरा येई वाजत गाजत,आनंदाचे घेऊन वारे !दीपावलीच्या स्वागतासही,सज्ज होई घरदार हे सारे!

‘रुणझुणत्या पाखरा, जारे माझ्या माहेरा, आली गौराई अंगणी, तिला लिंबलोण करा’ गाणं गुणगुणतच आपण मोठं झालो हे आता आठवते.गौराई येते ती अशीच आनंदात, उत्साहात! त्या माहेरवाशिणीचं किती कौतुक करू असं वाटतं! लहानपणी निसर्गाच्या सान्निध्यात फुले, पत्री गोळा करताना खूप आनंद उत्साह असे.माझ्या माहेरी गौर बसवायची पद्धत नव्हती, तरी मी माझ्या मैत्रीण सह त्यांच्या आनंदात सहभागी होत असे. सासरच्या घरी आल्यावर मात्र गौरी गणपतीचा आनंद खूप मिळाला सांगली ला कृष्णा नदीच्या जवळच आमचे घर असल्याने गौर आणायला मी सासुबाईं बरोबर नदीवर गेले होते. त्यांनी मला गौरी ची सगळी तयारी करायला शिकवले. आम्ही वाड्यातील शेजारणीं बरोबर नटून थटून नदीवर जाऊन गौरी घेऊन आलो. छोटासा गडू, त्यावर ठेवायला ताटली, गौरीची पानं, (तेरड्याची पाने) हळद कुंकू, फुलं सर्व घेऊन पाणवठ्यावर गेलो. तिथे गडूत थोडसं पाणी, त्यावरच्या ताटलीत पाच खडे ठेवून त्याची पूजा केली. हळद कुंकू,वस्त्र, फुल वाहिले. तिथून येताना तोंडात जवळ घेऊन तसंच यायचं, मागं वळून पहायचं नाही, असे काही काही रितीभाती चे नियम मला शिकायला मिळाले. घरी आलं की दारातच ती पाण्याची चूळ बाहेर टाकायची. आणि त्या गौरीला ओवाळून पायावर दूध-पाणी घालून घरात घेतलं जाई. घरात आलं की प्रत्येक खोलीत गौरीसह जायचं. तिथे जाऊन ‘इथे काय आहे? या प्रश्नाला’ उदंड आहे!’ असं उत्तर द्यायचं! अशी ही सोन्याच्या पावली येणारी गौर गणपतीच्या जवळ आणून बसवायची!ते झाल्यानंतर गौरी आणणारीचीओटी भरायची हे सर्व छान साजरे केले जायचे. नवीन साड्या, दाग दागिने घालून मिरवत मिरवत नवीन सुनेकडून गौर आणण्याचा आनंद काही वेगळाच असे.गौरी आणल्या की रात्री गौरीला भाजी-भाकरीचा नैवेद्य असे. दुसऱ्या दिवशी गौरी जेवणाची तयारी आधीच केली जाई. गौरी जेवणाच्या दिवशी बायकांची धावपळ असे. एकमेकीकडे पाठशिवणी दिल्यासारख्या सवाष्ण म्हणून बायका जात असत. ते सर्व एकमेकीच्या सोईने केले जाई. एकदाचे गौरी जेवण झाले की संध्याकाळच्या हळदी कुंकवाची तयारी करायची. संध्याकाळी आसपासच्या घरातून हळदी कुंकू घेऊन यायचे आणि आपल्या घरी बायका ना हळदीकुंकवासाठी बोलवायचे.अशी धावपळ असायची, पण त्यातही खूप मोठा आनंद मिळत असे. कदाचित संस्काराचा परिणाम असेल पण हे सर्व आवडत होते. काळाबरोबर आता थोडे बदल करायलाच हवेत. आपल्या पुढच्या पिढीला नोकरी, व्यवसाय यातून वेळ काढून सर्व करणे अवघड जाते तरीही त्या हौसेने जमेल तितके करतात याचे कौतुक वाटते.एकदा का गौरी जेवणाचा दिवस झाला की, गौरी-गणपती जाणार म्हणून मनाला हुरहुर लागत असे. गौरी गणपतीचे पाच-सहा दिवस इतके धामधुमीत उत्साहात जात की खरोखरच घरी पाहुणे आल्यासारखे वाटे. त्या पाहुण्यांना निरोप देताना मनापासून वाईट वाटे. नेहमीप्रमाणे गौरी, गणपती घेऊन विसर्जनाला गेले की मन भरून येते! निरोप देताना दही भात, तळलेले मोदक, करंजी यांची शिदोरी गणपती, गौरीसाठी दिली जाई. तिथून येताना पाण्या जवळची थोडीशी माती, खडे बरोबर घेऊन यायचे आणि ते गौरी गणपतीच्या रिकाम्या जागी ठेवायचे! एकदम रिकामी जागा नको म्हणून तिथे एखादे देवाचे पुस्तक ठेवायची आमच्याकडे प्रथा होती. गणपतीचा हा सगळा सोहळा आनंददायी केला जाई. कितीही संकटे आली तरी आपण ती बाजूला सारून या उत्सवाला आनंदाने सामोरे जातो. शेवटी ते संकट दूर करणारा विघ्नहर्ता गजाननच आहे याची आपल्याला खात्री असते. आता ही आलेली वादळे, कोरोना आणि इतर संकटे दूर करून गणपतीने आपल्याला चांगले दिवस दाखवले.दोन वर्षाची कसरआपण भरून काढत आहोत.सगळीकडे गौरी आगमनाचा उत्साह दिसून येत आहे. असाच आनंद कायम राहू दे एवढीच गौरी गणपती कडे मनापासून मागणी आहे!

आली ग गौराई,नटून सजून !पायात पैंजण,सोन्याचे घालून! गौरीचे पाऊल,येई उंबऱ्यात !औक्षण केले हो,घंटेच्या गजरात ! गौरीची पाऊले,सोन्याची सोन्याची!अक्षय समृद्धी,धनाची, धान्याची ! इथे काय आहे?उदंड उदंड !वावर तिचा हो,अखंड अखंड ! समृद्धी घेऊनी,सौभाग्य लेऊनी!नांदाया घरात !आली सुवासिनी! गणेश गौरीची,सजावट केली !बहिण न् भाऊ,सौख्यांत भेटली !