ब्लँकेट

“साहेब मी आलो दोन मिनिटात” करंगळी दाखवत माझा ड्रायव्हर, प्रकाश गाडीच्या बाहेर पडला. मी बाहेर पाहीलं. दिवस उजाडायला सुरुवात झाली होती. गाडी कितीही आरामदायी असली तरी नागपूर ते नाशिक प्रवास चांगलंच शरीर आंबवणारा होता. मी गाडीचं दार उघडून बाहेर आलो. बापरे! काय थंडी होती. मी गाडीतून स्वेटर काढून अंगावर चढवला. सहज माझी नजर रस्त्याच्या बाजूला झोपलेल्या लोकांवर गेली. बिचारे! होते ते कपडे अंगावर लपेटून झोपले होते. एक बाई अंगाभोवती साडी लपेटून झोपली होती तर तिच्याच शेजारी एक पुरुष पोटाशी पाय घेऊन झोपला होता. दोघंही थंडीने कुडकुडत होते. मला दया आली. मी गाडीतली शाल काढून त्या पुरुषाच्या अंगावर टाकू लागलो. थंडीमुळे तो बहुतेक जागाच असावा. त्याने डोळे उघडले. ‘बाईच्या अंगावर टाका. ‘बाईकडे बोट दाखवून तो म्हणाला. मी बाईच्या अंगावर शाल टाकली. तीही बहुधा जागीच असावी. तिनं पटकन शाल तोंडापर्यंत ओढून घेतली. मी त्या माणसासाठी काही मिळतं का ते गाडीत पाहू लागलो.तेवढ्यात प्रकाश आला. “प्रकाश तुझ्याकडे शाल आहे का?” मी विचारलं

“हो आहे ना साहेब कशासाठी हवीये?”

“अरे त्या माणसासाठी हवीये. थंडीने कुडकडतोय बिचारा”

“जाऊ द्या ना साहेब! असे लाखो लोक रस्त्यावर थंडीत झोपतात.किती लोकांची तुम्ही काळजी घ्याल?”

“तू देतोहेस की नाही? “मी रागानेच त्याला विचारलं.त्याने मुकाट्याने शाल दिल्यावर मी त्या माणसाच्या अंगावर टाकली आणि गाडीत बसलो.

घरी येऊन मी पप्पांना हा किस्सा सांगितला. त्यांनी, मी दाखवलेल्या माणुसकीबद्दल माझी पाठ थोपटली. मग मी त्यांना म्हंटलं

“पप्पा या कडाक्याच्या थंडीत रस्त्यावर झोपलेल्या लोकांना आपण ब्लँकेट्स द्यायची का?”

“हो चालेल ना!पण अशी किती ब्लँकेट्स वाटणार?”

“सध्यातरी एक लाखात जितकी येतील तितकी वाटू.कमी पडली तर पुन्हा एक लाखाची वाटू”

“हरकत नाही.मी असं करतो.ज्या संस्था असं काम करतात त्यांना तुझ्याकडे पाठवून देतो” पप्पा उत्तरले.

दुपारी आँफिसमध्ये दोन तीन जण माझ्याकडे आले.

” किती डोनेशन देणार आहात साहेब आमच्या संस्थेला?”त्यांनी विचारलं.

“डोनेशन नाही.एक लाखात जितकी ब्लँकेट्स येतील ती घेऊन रस्त्यावर झोपणाऱ्या लोकांना वाटायची आहेत”

मी असं म्हणाल्यावर त्यांचे डोळे चमकले.

“चालेल साहेब.पाचशे रुपयाचं एक अशी दोनशे ब्लँकेट्स येतील त्यात.तुम्ही चेक द्या.आम्ही करतो अँरेंज सगळं”

“व्हेरी गुड!मला फक्त ब्लँकेट्स घेतल्याची पावती आणि एक ब्लँकेट क्वालिटी बघण्यासाठी पाठवून द्या”

“ओके साहेब”

दोन दिवसांनी संस्थेचे कार्यकर्ते रस्त्यावरच्या गरीबांवर ब्लँकेट्स पांघरतांनाचे फोटो सर्वच वर्तमानपत्रात झळकले.बातमीत बऱ्याच कार्यकर्त्यांची नावं असली तरी माझ्या नावाचा मात्र उल्लेखही नव्हता. अर्थात मलाही प्रसिद्धीची हौस नव्हतीच. गरीबांपर्यंत ब्लँकेट्स पोहचली याचंच मला खुप समाधान वाटलं.

तीनचार दिवसांनी घरी परत येतांना शेजारच्या बंगल्याच्या सिक्युरिटी गार्डजवळ मी तसंच ब्लँकेट पाहीलं. कुतुहल म्हणून मी त्याला किंमत विचारली.

“दोनशे रुपये. चाळीवर एक जण विकायला आला होता.त्याच्याकडून घेतलं. पाचशे रुपये किंमत आहे त्याच्यावर. स्वस्तात मिळालं. छान आहे ना साहेब”

मला धक्का बसला.संस्थेच्या लोकांनी फुकटात मिळालेली ब्लँकेट्स स्वस्तात विकून टाकली  होती असाच त्याचा अर्थ होता. मी ताबडतोब संस्थेच्या सचिवाला फोन करुन आँफिसमध्ये बोलावून घेतलं. मी विषय काढला तसा तो चपापला.मग म्हणाला.

“असं आहे साहेब. आपण आपलं काम केलं. पण आपण ज्यांना गरीब म्हणून फुकटात ब्लँकेट्स देतो ते कमी किमतीत दुसऱ्यांना विकून टाकतात आणि आलेल्या पैशाची दारु पितात”

हा मला दुसरा धक्का होता. कोण खरं आहे आणि कोण खोटं हे कळेना. मी त्याला जायला सांगितलं. नंतर मला कळलं की संस्थेने फक्त शंभर ब्लँकेट्स खरेदी करुन त्यांचं वाटप केलं होतं. उरलेले पन्नास हजार त्यांनी अक्षरशः हडप केले होते. मला गरीबांविषयी वाटणाऱ्या कळवळ्याचा या लोकांनी गैरफायदा घेतला होता. मला खुप संताप आला. मी पप्पांना सर्व सांगितलं. पप्पा म्हंणाले “दुनिया ही अशीच आहे बेटा.समाजसेवेचा बाजार मांडलाय लोकांनी. तरीपण तू निराश होऊ नकोस. यातूनही काहीतरी मार्ग निघेल”

मग मी ठरवलं की आपण स्वतःच रात्री जाऊन ब्लँकेट्स वाटायची. यात माझा वेळ जाणार होता पण ब्लँकेटस् गरजूंच्या हातात पडणार होती.

एका रात्री मी ब्लँकेट्स गाडीत टाकून निघालो. शहराच्या बाहेर एका मोकळ्या जागी उघड्यावर काही जण झोपले होते. एक तरुण तंबाखू चोळत बसला होता. मी त्याला जाऊन विचारलं

 “कुणाला ब्लँकेट हवं आहे का?” त्याने माझ्याकडे रोखून पाहीलं आणि म्हणाला

” कशाला सवय लावता साहेब आम्हांला अशा गोष्टींची”

मी उडालोच. फुकटात मिळणाऱ्या वस्तुला नाही म्हणणारा हा पहिलाच महाभाग मला भेटला होता. तो पुढे म्हणाला

“अहो साहेब आम्ही गरीब माणसं. थंडी, उन, पाऊस सगळ्यांना आम्ही पुरुन उरतो. बघा तुम्ही इतकं स्वेटर,जँकेट,कानटोपी घालून आलात आणि मी बनियनवर बसलोय. अहो साहेब या शरीराचे जितके तुम्ही लाड कराल तितकं ते त्रास देतं. जितका तुम्ही त्याला त्रास द्याल तितकं ते व्यवस्थित रहातं. आमच्या गोधड्यांनीच आमचं काम भागतं साहेब, नको आम्हाला तुमची ब्लँकेट्स.”

” अहो तुमचं ठिक आहे पण लहान मुलं,म्हातारे यांना नको का?” मी प्रश्न केला.

“आमच्या मुलांची आणि म्हाताऱ्यांची आम्हालाही काळजी असते साहेब.त्यांची जबाबदारी आमच्यावरच असते ना”

माणूस वेगळा आणि प्रामाणिक वाटत होता.म्हणून मी त्याला संस्थेचा  किस्सा सांगितला. तो म्हणाला

“साहेब तुम्हाला सांगू का आपल्या भारतात फुकट दिलेल्या गोष्टींची किंमत नसते लोकांना. तुम्ही संस्थेला फुकटचे एक लाख दिले. त्यांना त्याची किंमत वाटली नाही. त्यांनी घपला केला. ज्यांना ती ब्लँकेट्स मिळाली ते गरजू नव्हते.त्यांनीही ती विकून टाकली असतील कारण त्यांना ती फुकट मिळाली होती. त्यांना त्यांची किंमत काय असणार? मी मार्केट यार्डात हमाली करतो. कष्टातून मिळालेल्या पैशातून जर मी एखादी वस्तू खरेदी केली तर मला तिची किंमत जास्त कळणार. म्हणून म्हणतो फुकट काही देऊ नका”

मी अवाक झालो. माणसांच्या मानसशास्त्राची चांगलीच जाण त्याला दिसत होती. मला स्तब्ध झालेला पाहून तो म्हणाला.

“साहेब तुम्हाला द्यायचंच असेल तर ते एकदम गरजू आणि लाचार माणसांना द्या आणि त्यांच्याकडून अगदी कमी का होईना, पैसे घ्या”

” पण मी अशी माणसं कशी ओळखणार?” मी म्हणालो.

” ते तुमचं कामच नाही साहेब. आपण असं करु, तुम्ही मला रोज फक्त दहा ब्लँकेट्स द्यायची. मी ती गरजू माणसांना देऊन त्यांच्याकडून मिळालेले पैसे तुम्हांला आणून देईन”

” तुम्ही मला फसवणार नाही कशावरुन?”

तो हसला. म्हणाला ” साहेब हाच तर प्राँब्लेम आहे आपल्या देशात. करोडोंचे घोटाळे करणाऱ्या राजकारणाऱ्यांवर तुम्ही विश्वास ठेवता. त्यांना पुन्हापुन्हा निवडून आणता. पाँश कपड्यातल्या भ्रष्ट अधिकाऱ्यांवर विश्वास ठेवता, समाजसेवेच्या नावावर लुटणाऱ्यांवर विश्वास ठेवता आणि गरीबावर विश्वास ठेवत नाही. घाबरु नका मी तसं काही करणार नाही”

तो जे म्हणत होता ते खरंच तर होतं. मी निर्णय घेतला.

” ठीक आहे. तुमचं नाव काय?” मी दहा ब्लँकेट्स त्याच्या स्वाधीन करत विचारलं.

“शंकर” या गोष्टीला आता तीन वर्षे होऊन गेलीत. शंकर आता माझ्याच फँक्टरीत काम करतो. त्याच्यासारखा ईमानदार माणूस मी पाहीला नाही. सामान्य माणसाचं मानसशास्त्र उत्तम समजणाऱ्या शंकरने फँक्टरीतल्या कामगारांच्या समस्या सोडवल्या आहेत. तोट्यात चालणारी फँक्टरी आता भरभराटीला आलीये. ब्लँकेट्सचं वाटपच नाही तर अन्नदान, वस्त्रदान असे अनेक समाजसेवेचे उपक्रम आम्ही राबवतोय. अनेक पुरस्कार आम्हाला मिळाले आहेत. पण आम्हाला त्याचं कौतुक नाही. तळागाळातल्या खऱ्या गरजूंपर्यंत आम्ही पोहोचतोय याचंच आम्हांला खुप समाधान वाटतंय.